متفورمین چیست؟
متفورمین یکی از پرمصرف‌ترین و اولین داروهایی است که پزشکان برای درمان دیابت نوع دو تجویز می‌کنند. این دارو از خانواده‌ی بیگوانیدها است و بیش از ۶۰ سال است که در سراسر جهان استفاده می‌شود.
ویژگی مهم متفورمین این است که باعث افزایش ترشح انسولین نمی‌شود و همین موضوع خطر افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) را نسبت به بعضی داروهای دیگر کاهش می‌دهد.
متفورمین چگونه عمل می‌کند؟
متفورمین با چندین مکانیسم به کنترل قند خون کمک می‌کند:
- کاهش تولید گلوکز در کبد
کبد به‌طور طبیعی در طول شب و بین وعده‌های غذایی، قند تولید می‌کند. در دیابت نوع دو این فرآیند بیش‌فعال می‌شود. متفورمین تولید اضافی قند در کبد را مهار می‌کند. - افزایش حساسیت به انسولین
در بسیاری از افراد با دیابت نوع دو، بدن نسبت به انسولین مقاوم می‌شود. متفورمین باعث می‌شود سلول‌ها نسبت به انسولین واکنش بهتری نشان دهند و قند موجود در خون راحت‌تر وارد سلول‌ها شود. - کاهش جذب قند از روده
بخشی از تأثیر متفورمین مربوط به کاهش جذب گلوکز از دستگاه گوارش است، هرچند این اثر کمتر از دو مکانیسم اول است.
چرا متفورمین اولین انتخاب در درمان دیابت نوع دو است؟
طبق راهنمای انجمن دیابت آمریکا (ADA 2025) و بسیاری از دستورالعمل‌های جهانی، متفورمین داروی خط اول در درمان دیابت نوع دو است، مگر اینکه بیمار منع مصرف خاصی داشته باشد.
مهم‌ترین دلایل این انتخاب:
- اثربخشی بالا در کاهش قند خون و HbA1c (حدود ۱–۱.۵٪ کاهش)
- ایمنی نسبی و خطر پایین هیپوگلیسمی
- کمک به کنترل وزن (برخلاف برخی داروها که باعث افزایش وزن می‌شوند)
- هزینه مناسب و در دسترس بودن
متفورمین برای چه کسانی مناسب نیست؟
با وجود فواید زیاد، متفورمین برای همه مناسب نیست. موارد منع مصرف شامل:
- مشکلات کلیوی شدید (کاهش شدید عملکرد کلیه)
- برخی بیماری‌های کبدی یا قلبی پیشرفته
- شرایطی که خطر اسیدوز لاکتیک را بالا می‌برد (عارضه نادر ولی جدی متفورمین)
پزشک قبل از شروع دارو، آزمایش‌های لازم (مثل کراتینین یا GFR برای بررسی عملکرد کلیه) را بررسی می‌کند.
عوارض جانبی متفورمین
بیشتر افراد متفورمین را بدون مشکل خاصی تحمل می‌کنند. شایع‌ترین عوارض، مربوط به دستگاه گوارش هستند:
- تهوع و دل‌به‌هم‌خوردگی
- اسهال
- نفخ یا دل‌پیچه
این عوارض معمولاً با مصرف تدریجی و همراه غذا کمتر می‌شوند.
نوع طولانی‌رهش (XR) متفورمین هم می‌تواند به کاهش این عوارض کمک کند.
نقش متفورمین در پیشگیری از دیابت
جالب است بدانید متفورمین تنها برای درمان دیابت نیست؛ مطالعات نشان داده‌اند در افرادی که در مرحله پره‌دیابت (پیش‌دیابت) هستند، مصرف متفورمین می‌تواند احتمال پیشرفت به دیابت نوع دو را کاهش دهد.
متفورمین یک داروی قدیمی اما همچنان بسیار مؤثر برای کنترل دیابت نوع دو است. این دارو با کاهش تولید قند در کبد، افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین و کمک به کاهش وزن، به بیماران در مدیریت بهتر بیماری کمک می‌کند. البته مصرف آن باید همیشه تحت نظر پزشک باشد، زیرا شرایط بدنی هر فرد متفاوت است.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا متفورمین باعث کاهش وزن می‌شود؟
بله، در بسیاری از افراد متفورمین می‌تواند به کاهش وزن یا جلوگیری از افزایش وزن کمک کند، ولی داروی لاغری نیست و اثر آن ملایم است.
۲. آیا متفورمین فقط برای دیابت نوع دو است؟
اصلی‌ترین کاربرد متفورمین برای دیابت نوع دو است، اما در برخی موارد مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یا پیش‌دیابت هم ممکن است توسط پزشک تجویز شود.
۳. بهترین زمان مصرف متفورمین چه موقع است؟
بهتر است همراه یا بعد از غذا مصرف شود تا عوارض گوارشی کمتر شوند.
۴. آیا متفورمین باعث آسیب به کلیه می‌شود؟
خیر، متفورمین کلیه را خراب نمی‌کند. فقط در کسانی که از قبل نارسایی کلیه دارند، مصرف آن می‌تواند خطرناک باشد و پزشک معمولاً تجویز نمی‌کند.
۵. اگر یک دوز متفورمین را فراموش کنم چه کنم؟
اگر یادآوری شد و فاصله زیادی با دوز بعدی ندارد، همان موقع مصرف کنید. اما اگر نزدیک به زمان دوز بعدی بود، دوز فراموش‌شده را جا بیندازید. هرگز دو برابر مصرف نکنید.